قوانین تابعیت در آلمان موانع گوناگونی بر سر راه آلمانی شدن نسل دوم مهاجران در این کشور قرار می دهد.
یکی از آنها غیرمجاز بودن «داشتن دو گذرنامه» است. ولی طبق قوانین اتحادیه اروپا، چند تابعیتی بودن، امری بدیهی است.
آیا فرزندان مهاجران در آلمان، بخشی از جامعه این کشور هستند؟ نه صد درصد،
طبق قانون تابعیت آلمان، امکان این که جوانان غیرآلمانی به تابعیت این
کشور درآیند، وجود دارد، ولی ابتدا باید مانع قانونی «عدم امکان داشتن دو گذرنامه» را از میان بردارند و تابعیت کشوری را ترک کنند که تا به حال به عنوان شهروند آن محسوب می شدند.
موضوع پیچیده است، به پیچیدگی مواد قانون تابعیت که از سوی حقوقدانان آلمان، موافق سیاست های احزاب حاکم تنظیم شده است.
از جمله ماده 29 این قانون که بر شرایط تابعیت فرزندان مهاجران در آلمان
نظارت دارد. موافق این ماده که از سال 1999 به مرحله اجرا گذاشته شده،
کودکانی که پس از این تاریخ در خاک آلمان به دنیا می آیند و پدر و مادر
غیرآلمانی شان دارای اقامت دائم در این کشور هستند، آلمانی محسوب می شوند.
این «آلمانی ها» ولی باید به محض رسیدن به سن قانونی 18 سالگی) تصمیم
بگیرند که آیا مایلند تابعیت والدین خود را بپذیرند یا همچنان در تابعیت
دولت آلمان باقی می مانند.
به این ترتیب آنان می توانند تا 18سالگی از مزایای داشتن دو گذرنامه بهره
مند باشند. پس از آن باید تصمیم خود را به طور کتبی به مقامات اداره
مهاجرت آلمان اطلاع دهند. اگر این آگهی کتبی تا بیست وسومین سال تولد این
جوانان به مسوولان ارائه نشود، آنان بلافاصله تابعیت آلمانی خود را از دست
می دهند.
ماده 29 قانون تابعیت آلمان که به ماده «امکان وظیفه» هم
موسوم است، در واقع واکنش سیاسی از سوی دولت وقت، یعنی ائتلاف حزب سوسیال
دموکرات و سبزها در برابر یورش سیاسی حزب سوسیال مسیحی، به ویژه در ایالت
هسن بود.
«ائتلاف سرخ- سبز»، پس از آنکه در سال 1998 روی کار آمد، شرایط دشوار کسب
تابعیت آلمانی را به گونه یی اساسی تغییر داد و زمینه آلمانی شدن گروهی از
مهاجرانی را فراهم آورد که سال ها در این کشور به وظایف قانونی خود عمل می
کردند، ولی از حقوق شهروندی محروم بودند .
حزب سوسیال مسیحی آلمان که در آن زمان یکی از مخالفان سرسخت پذیرش
واقعیت «چندملتی بودن جامعه آلمان» بود، از فرصت وقوع انتخابات در ایالت
هسن استفاده کرد و نماینده این حزب، رولاند کخ را با شعار «نه؛به داشتن دو
گذرنامه» به میدان کارزار انتخاباتی فرستاد.
این شعار و قول اجرای آن از سوی حزب سوسیال مسیحی، باعث پیروزی رولاند کخ
و شکست کاندیدای حزب سوسیال دموکرات در این ایالت شد. دولت ائتلافی برای
پیش گیری از پیامدهای منفی این شکست سیاسی، از آهنگ سریع ایجاد تغییرات
اساسی در قانون تابعیت آلمان کاست و ماده 29 این قانون- ماده «امکان
وظیفه»- را به تصویب رساند.
اکنون پس از 10 سال، پیامدهای ناگوار تصویب و اجرای این ماده به تدریج رخ
می نمایند. پروفسور آسترید والرابن اشتاین که در دانشکده حقوق دانشگاه
بیلفلد تدریس می کند، از جمله در این رابطه می گوید؛ «باید برای این
جوانان که تا 18سالگی آلمانی بوده اند و طی آن مثلاً گواهینامه رانندگی هم
گرفته اند و شاید هم یک بار در انتخابات شرکت کرده اند، توضیح داد اگر می
خواهند آلمانی بمانند، باید از شهروندی یکی از کشورهایی که تا به حال تابع
آن بوده اند، چشم بپوشند.
این کشور معمولاً میهن والدین این جوانان نیز هست و این امر مساله را دشوارتر می کند...»
پروفسور آسترید والرابن اشتاین چاره کار را در تصویب قانون جدید، با مضمون «آری؛به داشتن دو گذرنامه» می داند و می گوید؛
«بسیاری از کارشناسان که به جنبه عملی کار فکر می کنند، معتقدند باید قوانین را به سود چند تابعیتی بودن، تغییر داد.»
این کارشناسان برای اثبات بهینه بودن طرح خود به «قراردادها و قوانین
اروپایی تابعیت» استناد می کنند که آلمان نیز آنها را امضا کرده است. بر
حسب این قوانین، چندتابعیتی بودن، امری بدیهی است. درست به همین دلیل،
کشور آلمان هنگام امضای این قراردادها، معتبر بودن موادی مثل ماده 29
قانون تابعیت خود را به عنوان پیش شرط پذیرش این قراردادها در آن گنجانده
است.
هرچند هنگام بحث در مجلس فدرال آلمان، به گواهی پژوهش های کارشناسان در
این مورد، به رسمیت شناختن حق داشتن چند تابعیت در آلمان، از نظر حقوقی
مساله مهمی ایجاد نخواهد کرد. پروفسور آسترید والرابن اشتاین معتقد است
«آری گفتن به داشتن دو گذرنامه» حتی بسیاری از مسائل انتگراسیون در آلمان
را هم حل خواهد کرد؛ «این نشانه خوبی خواهد بود بر اینکه فرزندان مهاجران
در آلمان نه با قید اما و اگر، بلکه به طور طبیعی، بخشی از جامعه آلمان
محسوب می شوند.